Het ‘nog ongeboren kind’ - VIC Friesland - maakt zich op voor de aanpak van de klimaatopgaven in het Friese veenweidegebied.

De Nederlandse veenweidegebieden staan volop in de aandacht. Het grootste aaneengesloten veenweidegebied ligt in de provincie Friesland, ‘de feangreide’ zeggen ze daar. Maar de problematiek is om en nabij hetzelfde als elders in het land en ook in Friesland zullen de grondgebruikers moeten gaan vernatten.

Niet zo verwonderlijk dus dat ze daar starten met een eigen Veenweiden Innovatiecentrum. De beoogd voorzitter wordt Jan van Weperen, wethouder landbouw, natuur en water van de gemeente Ooststellingwerf.

Toen Frank Lenssinck hem vorig jaar belde met de vraag wat Jan van Weperen zou vinden van een VIC in Friesland hoefde hij niet lang na te denken. “Nou, eerlijk…als hij dat een paar jaar eerder had voorgesteld had ik gevraagd of hij van het ‘padje af was?’ Maar Van Weperen vond het nu een goed plan, ook omdat hij net bezig was de overstap te maken van het waterschap naar de gemeente. En daarnaast was men in Friesland druk bezig met de transitie in de Veenweiden.

Van Weperen is een man uit het veld. Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw tot aan 2015 was hij melkveehouder en had samen met zijn broer een intensief, en voor Nederlandse begrippen een groot melkveebedrijf. Hij was daarnaast regionaal en internationaal actief in de ontwikkeling van de veeverbetering, LTO bestuurder van vakgroep melkveehouderij, waterschapsbestuurder en bekleedde ook verschillende functies in het landbouwonderwijs, wat nu de Aeres Hogeschool Dronten is. Hij ontwikkelde er nieuwe leermethoden.

Wat hem daar opviel is dat de jongeren ondanks de huidige landbouwproblematiek nog steeds graag boer willen worden. Ze maken zich volgens hem veel minder zorgen dan hun ouders. Van Weperen: “Dat leerlingen stage willen gaan lopen bij een biodynamisch landbouwbedrijf. Die evolutie heb ik meegemaakt. De entree naar verandering loopt via het onderwijs.’’

Het zijn de boeren van morgen en de wethouder vindt het belangrijk dat ze straks meedraaien met de experimenten van het VIC Friesland.

In het Veenweideprogramma 2021-2030, staan de uitdagingen beschreven en ook de visie over hoe het gebied er uit moet gaan zien. Het moet een inspirerend, groen en ondernemend gebied worden waar het goed is om te wonen, te werken en te ondernemen, gericht op een toekomstbestendig landgebruik. Het staat in één van de documenten.

“Ik herinner mij dat het water in jullie veenweidegebieden toen al kantje boord stond. Echt een wereld van verschil.’’

Door de ruilverkaveling (diepteontwatering) van de vorige eeuw ligt het Friese grondwaterpeil gemiddeld op ongeveer 1 meter beneden maaiveld. Daarmee haalden de boeren in het veenweidegebied hogere producties, maar het had ook een keerzijde. De droge veengrond zakte in, oxideerde en daarbij kwam CO₂ vrij. Daarnaast had de lage waterstand ook gevolgen voor het ecosysteem; veel dieren konden er niet genoeg voedsel vinden.

Het waren andere tijden. Er heerste een andere tijdgeest, blikt hij terug. Nu zijn volgens hem ook de grondeigenaren, de agrariërs ervan overtuigd dat er een verbeterslag moet plaatsvinden op het gebied van water, milieu en klimaat.

“De waterschappen waren eigenlijk waterafvoermachines. Sterren in het bouwen van dijken en mooie gemalen.’’

Als waterschapsbestuurder was hij betrokken bij wat hij noemt het belangrijkste besluit uit zijn carrière: provincie, het waterschap en de zeven weidegemeenten besloten een paar jaar geleden dat het grondwaterpeil moest worden opgezet. Het gaat nu omhoog naar een peil van 40 -mv, waarbij er volgens hem ook nog geboerd kan worden. Waterbeheersing is een belangrijk thema, vindt hij. “De waterschappen waren eigenlijk waterafvoermachines, sterren in het bouwen van dijken en mooie gemalen. En nu moet het roer om. In plaats van snel afvoeren moeten we lang vasthouden.”

En dankzij dit besluit komt er weer water in de greppels en dienen ze niet alleen voor de afwatering, maar ook om het water naar het land te brengen. Worden landerijen onder water gezet en plekken gereserveerd voor wateropslag. Van Weperen: “We moeten meer ruimte creëren voor opslag voor water, ook omdat het grondwaterpeil hoger moet. We moeten die piekbuien opvangen om ook in het groeiseizoen over voldoende water te kunnen beslissen.”

Zijn drijfveer om aan de lat te staan in zijn provincie komt voort uit z’n passie om de boerenzaak te dienen. Van Weperen: “We hebben hier 90.000 ha veenweidegebied waar vooral gangbaar wordt geboerd. En als we zien welke opgave we hebben, ook op het gebied van stikstofreductie dan kunnen we met het opzetten van het grondwater de reductiedoelen van broeikasgassen halen en vindt er ook minder verzilting plaats door inspoeling van kwelwater uit de kuststrook.’’

Daarnaast moeten er volgens hem ook bedrijfseconomische onderzoeken worden gedaan naar reële verdienmogelijkheden, waarbij VIC Friesland een rol kan spelen.

Maar…gaan ze het anders doen dan in Zegveld?

“Wij hebben Friese boeren’’, grapt de wethouder. Serieus vertelt hij dat de nadruk in Friesland komt te liggen op extensivering van de bedrijfsvoering met afschrijving van de grond. Want door de grond af te waarderen kan de boer de vermindering van inkomsten financieren, opvangen. “Dan leunen die grondkosten minder op de exploitatie zoals bij een reguliere boer. De waarde van de grond terug naar het opbrengend vermogen. Dat is een deel van het verdienmodel’’, aldus Van Weperen.

Maar er moeten volgens hem ook andere mogelijkheden worden verkend - anders hoef je geen proefboerderij te beginnen. Hij denkt aan onderzoek naar natte teelten, al zal dat volgens hem altijd een niche blijven - want je kunt daarmee niet de 90.000 ha in Friesland invullen. Ook wil hij bekijken hoe ze extra waarde kunnen toekennen aan een duurzaam veenweideproduct.

Klei in veen is ook zo’n onderzoek, waar ze al mee bezig zijn in o.a Delfstrahuizen. Van Weperen: “Moet je het erop strooien en moet je dat na een aantal jaren herhalen of moet je er 10 cm opzetten? Ik was onder de indruk van de fantastische score van de reductie van CO₂ in het lab, maar het is in de praktijk nog even afwachten.”

Het VIC biedt ruimte voor innovatie en dat is belangrijk. “Dat je blijft uitvinden. Dat als je tien dingen onderzoekt er acht kunnen mislukken, maar welke dat zijn weet je gewoon niet, maar daarvoor moet je wel steun krijgen. Dat mislukkingen misschien wel nadrukkelijker vertellen hoe belangrijk het is om onderzoek te plegen.’’

Van Weperen mijmert over zijn voorzitterschap en wat er allemaal op de rit staat in Friesland. “We zijn nu nog het ongeboren kindje van VIC Zegveld dus voorlopig zijn we afhankelijk van de moeder, maar we zullen leren om op eigen benen te staan en als zelfstandige organisatie hoop ik op nieuwe ontwikkelingen en inzichten en anders heffen we ons zelf gewoon weer op over 25 jaar.”