Op het moment van dit gesprek (april 2023) volgt hij ook het Kamerdebat over de beleidsbrief ‘water/bodem sturend’ van het ministerie van I &W. Daarin staat hoe we omgaan met water en bodem - zand, klei, veen, droge en natte gronden. Waar leggen we wegen neer, waar gaan we wonen, maar ook waar komt de landbouw en welk type teelt? “Eenvoudig gezegd: meebewegen met de natuur in plaats van dat je met technische voorzieningen die natuur voortdurend naar je hand probeert te zetten. En daarbij horen ook de veenweidegebieden.”

Jonkers heeft opgelet bij de geschiedenisles en vertelt dat we al duizend jaar grasland cultiveren met dijken, bemaling, droogpompen etc. De veengrond blijkt uitstekend geschikt voor grasland. Hoogproductief, met veel opgeslagen organische stof. Ook voor de waterkwaliteit is grasland het beste. Kortom: een hartstikke goede teelt, legt hij uit.

”Op Zegveld wordt onderzoek gedaan, maar de hoofdzaak blijft grasland en de Hoogwaterboerderij moet ons leren of er nog perspectief is voor de melkveehouderij.”

Terug naar het programma veenweiden; daar moeten de waterstanden omhoog, maar tegelijkertijd moet op die graslanden ook de melkproductie op peil blijven. Dat vergt volgens hem een aangepast managementsysteem en daar komen allerlei innovaties bij kijken: onderwaterdrainage, greppelinfiltratie, dan heb je misschien ook nog met leverbot te maken, dynamisch weiden, virtual fencing en ook experimenteren met lichtere koeien. Jonkers: “Het is de kern van wat er in Zegveld gebeurt op de Hoogwaterboerderij. Daar wordt onderzocht hoe je bij een hogere grondwaterstand toch aan melkveebedrijven perspectief kunt bieden.”

Het Nationaal Programma Veenweiden is onderdeel van het Klimaatakkoord. Naast de problematiek van bodemdaling is het klimaat een steeds belangrijkere factor geworden. Denk aan het tegengaan van de uitstoot van fossiele energie, CO₂ reductie, maar ook de broeikasgassen uit de veenbodem. Jonkers: “We hebben de afspraak gemaakt om in totaal 1 megaton aan broeikasgassen te reduceren voor 2030. De 6 provincies maken gebiedsplannen waarbij van de 90.000 ha grasland 80.000 ha moet worden gerealiseerd met hogere peilen. Met de overige 10.000 ha wordt geëxperimenteerd met natte teelten en natuur. Dat is de verhouding.”

Dat betekent volgens de landbouwspecialist dat als je op gebiedsniveau het waterpeil omhoog doet - Nederland is niet helemaal vlak - dat sommige percelen netjes op 40 - mv en andere op 30 cm -mv zitten of nog natter worden. Op de nattere percelen of randen zou je bijvoorbeeld wat kunnen doen aan weidevogelbeheer of natte teelten kunnen uitproberen. Jonkers: “Op Zegveld vindt allerlei onderzoek plaats, maar de hoofdzaak blijft grasland en de Hoogwaterboerderij moet ons leren of er nog perspectief is voor de melkveehouderij.”

Maar er gebeurt meer op het gebied van research. Zo wordt er binnen het onderzoeksprogramma NOBV (broeikasgassen) en VIPNL onderzoek gedaan naar maatregelen op verschillende veensoorten en welke vernattingssystemen het beste werken. En of naast grasland ook natte teelten, zoals lisdodde, cranberry’s en veenmos werken.

VIC Friesland

Recent is er in de Friese polder Hegewarren een groot onderzoekstraject gestart, NL2120. Een consortium van verschillende partijen zet daar een Hoogwaterboerderij op. Een VIC Friesland. In die provincie ligt het gemiddelde grondwaterpeil al gauw op een meter - veel lager dan in de andere veenweide provincies - en dat moet omhoog naar 40 cm -mv. Omdat ze daar diepere ontwatering gewend zijn, vrezen de ondernemers daar significant productieverlies, meent Jonkers. Toch is er veel belangstelling voor boeren bij hogere peilen, maar wil men het zelf ervaren. De eerste ervaringen vanuit Zegveld laten zien dat het eigenlijk wel meevalt met productieverlies, weet hij. Ondertussen neemt volgens hem de druk aan alle kanten toe - ook vanuit Europa om de veengronden te beschermen en weer te vernatten. En dat alles ligt ook op tafel in het overleg over het Landbouwakkoord.

En als je moet extensiveren hoe ga je dat dan financieel rond krijgen als boer?

Jonkers: “Nu al is het in het kader van het GLB - de samenwerkingsmaatregel veenweiden en overgangsgebieden - met goedkeuring vanuit Brussel mogelijk om voor de komende vier tot vijf jaar een schadevergoeding te betalen voor productieverlies vanwege de hogere waterpeilen. Het gaat om een vergoeding van 1000 euro per ha per jaar, maar een boer wil het liefst zekerheid voor de langer termijn. Dus met lange termijn beheervergoedingen, zeg 20-30 jaar.

Een alternatief is ook dat je de grond éénmalig afwaardeert. De waardevermindering door het hogere waterpeil betaal je in één keer uit en dat leg je kadastraal vast. Dan drukt dat niet op het inkomen van de boer. Dat heet landschapsgrond en kan helpen om die slag naar extensivering mogelijk te maken.”

Daarnaast is het idee dat de boer betaald zou moeten kunnen worden voor maatschappelijke diensten, naast agrarisch natuurbeheer bijvoorbeeld ook voor beheer van het landschap en van water. Veel stedelingen recreëren graag in het veenweidegebied dat in belangrijke mate door boeren wordt beheerd.

Vervolgt: ,,Blijft de vraag staan over hoe groot dat productieverlies echt is en hoeveel je nu daadwerkelijk moet compenseren? En daar hebben we het VIC voor.”